Vestingwandeling Oudewater

Vestingwandeling die een cultuurwandeling werd; 28 september 2025 

Oudewater was een van de vestingsteden in de Oude Hollandse Waterlinie. Maar van deze vesting is vrijwel niets meer over. Bij de VVV wisten ze zelfs nauwelijks dat Oudewater ook een vesting was. Het werd dus een wandeling met 'hier was vroeger..., maar nu is er niets meer". Er is wat fantasie voor nodig om het een vestingwandeling te kunnen noemen. Vestingwallen zijn er helemaal niet meer, stadspoorten ook niet, alleen nog waterlopen die het tracé van de oude grachten aangeven. Er is zelfs een Prins Willem III vaarroute bedacht. De stadhouder-prins voer met een commandoschip langs zijn troepen om ze te inspecteren en hij zou hierbij deze route genomen hebben.Hmmm.

 

 De vesting Oudewater bestaat alleen nog in de vorm van water, what's in a name

Gelukkig is er meer te beleven in dit stadje. Oudewater heeft zeer veel architectuurmonumenten, onder andere het wijkje het Rode Dorp (vanwege de rode daken) uit 1922 van de architect Jan Wils (bekend van het Olympisch Stadion in Amsterdam en Papaverhof in Den Haag). Het is gebouwd op de plaats van een oude stadswal wat nog terug te vinden is in de straatnaam Lange Burchwal. 
Het hek Rozenburg is historisch en gaf toegang tot buitentuinen, buiten de vesting, van welgestelde burgers. 
In een van de vestinggrachten vinden we het kunstwerk "Naiaden", waternimfen uit de Griekse mythologie. 
Op een ander deel van een voormalige stadswal, de Westerwal, is een interessant appartementengebouw verrezen. Het gebouw heet Pleinwachter en heeft een mooie groene kleurstelling, in werkelijkheid veel mooier dan de artist impressions die ik er van gezien heb. Oude industrie er omheen wordt nog afgebroken. Het stedebouwkundig plan voor de herontwikkeling van het hele industriegebied is in handen van West 8. Het is op een voormalig bastion van de vesting.

Het gebouw in de Kapellestraat is het St.Anthonius Patronaat, een rooms-katholiek parochiehuis gebouwd in 1916, tegenwoordig cultureel centrum De Klepper. Mooi zijn de versieringen in de gevel, kenmerkend voor die tijd.
Schanskorven, ik ken ze van het gebruik in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, ze heten dan gabions. De korf wordt ergens neergezet, gevuld met puin, grond, stenen, zand, enz. en dan kan er achter gekropen worden als bescherming. Een moderne variant van metaalgaas zie je tegenwoordig overal in de openbare ruimte en in privétuinen, ze zijn dan rechthoekig en gevuld met breuksteen en vormen zo een muurtje. Niet noodzakelijkerwijs om achter weg te kruipen maar bedoeld als erfafscheiding. Het vindt dus zijn oorsprong in de vestingbouw. Hier nagemaakt van wilgenteen om nog iets van het vestingverleden terug te halen.
Een grappig theekoepeltje
De begraafplaats is aangelegd op één van de bastions van de vesting. Dat werd vaker gedaan. In andere vestingsteden, zoals in Schoonhoven, zijn bastions daar ook voor benut.

Ik heb geleerd dat Oudewater bekend staat om twee dingen: de heksenwaag en de fabricage van touw. Gewogen in de waag ben ik al eens, en ik weet al dat ik geen heks ben dus dat kon ik overslaan. 

Touwmuseum 

Oudewater heeft een touwmuseum. Ik heb nog nooit in zo'n korte tijd zoveel voor mij onbekende vaktermen voorbij horen komen. Wat valt er nog veel te leren. In de hoogtijdagen had Oudewater wel 45 touwbanen. Volgens het museum kwam alle tuigage van de VOC schepen uit Oudewater. Wie zal het tegenspreken. 
Nog een onbelangrijk weetje: er is ontdekt dat rechtsom gewonden touw 4% sterker is dan linksom gewonden, en niemand weet hoe dat komt.

 

Kroningsdeksel

Oudewater heeft een kroningsdeksel. Een onverlaat had zijn motor er bovenop geparkeerd. Toen ik er later nog een keer langs kwam was de motor weg dus kon ik alsnog een foto maken. Het deksel ligt op een vrij willekeurige plaats langs een grachtje. Maar in het kader van het 750 jarig bestaan van de stad is er een moderne sculptuur naast gezet, genaamd "Rebecca". Je zou het zo niet zeggen maar het symboliseert saamhorigheid, gastvrijheid, trouw, ontmoeting, verbinding en vasthoudendheid, wat wil je nog meer. Het zou ook een water tappunt moeten zijn, maar er kwam geen druppel water uit. De koning heeft het beeld in 2015 onthuld en dat is dan wel weer aardig want het kan haast niet anders of hij heeft daarbij op zijn eigen putdeksel gestaan.

 

Wandelingetje in Nieuwpoort

Korte wandeling naar Nieuwpoort. Niet het Belgische Nieuwpoort van de slag waar iedereen meteen het jaartal bij weet, maar het Nieuwpoort van de Oude Hollandse Waterlinie. De inwoners van Nieuwpoort zeggen overigens geen Nieuwpoort maar "De Poort". Het ligt tegenover Schoonhoven, aan de andere kant van de Lek, dus met het pontje overvaren en een kilometer over de dijk en dan ben je in de vesting Nieuwpoort. Het is een van de best bewaarde vestingen van ons land, waar je over de vestingwallen bijna helemaal rondom het stadje kan lopen.

 

Een mannetje kwam op de fiets aanrijden en vroeg me "die vesting, is daar nog iets van over? Toen ik aan kwam rijden zag het op een bordje staan: vesting". 
Ik wilde hem zeggen: jazeker u staat er op, en hem uitleggen wat er te zien was. Maar dat was niet naar zijn zin, hij had geloof ik een middeleeuws kasteel in gedachten en hij vroeg hetzelfde aan iemand anders "die vesting, is daar nog iets van over?" Als ik ergens een hekel aan heb dan is het aan iemand die iets vraagt en dan niet naar het antwoord luistert. Ik maakte me snel uit de voeten en liet de onnozelaar verder dromen over zijn luchtkasteel. Een poosje later zag ik hem de vesting weer uit fietsen. Hij was in de vesting geweest maar had hem niet gezien. Mooi voorbeeld van iemand die ziende blind is.

Twee onderdelen van de vesting. Links een doorgang in de vestingwal die bij hoog water afgesloten kan worden. Vroeger stond hier een stadspoort. Rechts een beer met twee monniken, wat vestingbouwkundige taal is voor een keermuur met obstakels die moeten voorkomen dat de vijand over de muur kruipt.

Nog een doorgang, aan de tegenoverliggende kant van de vesting. Ook hier stond ooit een stadspoort. En een kanon dat we misschien nog een keer nodig hebben als de Russen komen.

Bij een waterlinie is het de bedoeling dat grote stukken land onder water komen te staan zodat daarmee de vijand tegengehouden kan worden. Omdat de boeren er op zijn zachtst gezegd niet blij mee zijn als hun land onder water komt te staan, hebben ze in Nieuwpoort de inlaatsluis onder het stadhuis gebouwd om te voorkomen dat de boeren de sluis zouden saboteren. 

 

De Lekdijk tussen Schoonhovenseveer en Langerak heeft eigen putdeksels. Het is een deksel boven een waterontspanner. Nooit van gehoord. Volgens het informatiebord een systeem om bij een te hoog grondwaterpeil aan de landzijde van de dijk water af te voeren.

 

 

Wandelen in de Biesbosch (zonder Arie Boomsma)

Biesbosch  wandelroute 18 september 2025

Na de stedentrips van de afgelopen maanden wilde ik me eens gaan richten op het platteland. Geen architectuur, geen musea, geen drukte, alleen landschap. Een stapeltje wandelgidsen geleend bij de bibliotheek. Ik kon natuurlijk zo maar ergens een eind gaan lopen, maar het leek me toch aantrekkelijker om een vooraf bedachte route te volgen, liefst met een thema. Wandelgidsen zijn er te kust en te keur, van korte wandelingetjes tot aan pelgrimstochten en lange afstand wandelpaden. Een van de gidsen die ik van de bibliotheek had was het 10.000 stappen boek van Arie Boomsma. Ooit een boegbeeld van de Evangelische Omroep en nu een soort gezondheidsgoeroe. Aan deze wandelgids, uitgegeven door de ANWB, heeft hij vooral zijn naam verbonden. Hij heeft de routes niet zelf beschreven, niet bedacht en misschien zelfs niet gelopen, Maar bij elk van de 30 beschreven routes staat wel een paginagrote foto van Arie Boomsma. Is het een narcist of krijgt hij veel geld? De ANWB heeft in ieder geval getracht zoveel mogelijk uit zijn naamsbekendheid te persen.

De gids is voor mij wel aantrekkelijk om mee te beginnen want de routes zijn niet al te ver bij mij vandaan en ook niet te lang. Ik heb het boek gekopieerd en het was heel makkelijk om de fotopagina's met Arie Boomsma over te slaan dus daarom heb ik als titel "Wandelen zonder Arie Boomsma" en hij komt in de rest van dit stuk dan ook niet meer voor.

Ik heb gekozen voor een wandelroute in de Biesbosch. Bij mij het pontje over naar Gorinchem, de Merwedebrug over en bij de eerste afslag naar Werkendam. Dan ben je er al bijna. De Biesbosch, een gebied met veel water en heel misschien, met veel geluk, spot ik nog een bever.

Op bordjes wordt volop gewezen op gevaren die op de loer liggen: ondergelopen en slecht begaanbare paden, modder, gevaarlijke insecten, pas op hier voor, pas op daar voor. Nou dan zijn ze nog niet in Frankrijk geweest. Daarbij vergeleken is alles hier aangeharkt, gemaaid, gesnoeid, gestofzuigd, ik zou niet weten hoe je hier een buil kunt vallen. Ik heb netjes de voorgeschreven route gevolgd en ben daar niet van afgeweken, maar het lijkt me dat er in dit gebied wel interessantere routes te bedenken zijn. Vrij veel saaie stukken, met kaarsrechte geasfalteerde paden met aan weerskanten alleen zicht op dicht stuikgewas. Dat moet toch beter kunnen. De Biesbosch is wel in trek bij vogelaars, gewapend met grote verrekijkers en statieven.

Met zoveel water in het landschap wemelt het natuurlijk ook van de watervogels. Ik stond net op het punt om de natuurfoto van het jaar te maken, met honderden watervogels op een rij palen en takken in het water, toen ik bij het zoeken van het ideale standpunt iets te veel lawaai maakte en de hele zwerm in één beweging opvloog. Kans verkeken. Ik ben geen natuurfotograaf, ik fotografeer normaal alleen dode dingen, die vliegen niet weg.

 

 

 Een eendenkooi

 

Ik vond op een bankje langs de route deze armband. Zag er nog helemaal nieuw uit. Een soort suvival dingetje met een kompas. Ik moest even online opzoeken wat het eigenlijk was, bij BOL heb je ze al voor 8 euro dus niet echt een kapitaal. Behalve een kompas zit er een metalen schrapertje en een staafje in dat samen bedoeld is om vuur te maken. En aan de zijkant een fluitje. Dat kompas wordt helemaal verstoord door het metalen onderdeel dus daar heb je pas iets aan als je de armband loskoppelt en het metaal niet meer in de buurt komt van het kompas. 

No way dat ik hier ooit een bever zal zien. Een bever zie je alleen op plaatjes, op reclameborden en bij café "Het Bolle Bevertje".

De enige bever die ik heb gezien

Het Biesboschmuseum

Geen musea dacht ik vooraf, maar er is wel degelijk een Biesboschmuseum, en dat is nog leuk ook. Over het ontstaan van de Biesbosch, over de mensen die er werkten, en over de natuur. En ik vond er iets terug wat ik al lang vergeten was, namelijk....

Het Ketenbesluit

Ik was het totaal vergeten. Het Ketenbesluit. Toen ik bij de Gemeente Krimpenerwaard aan de bouwarchieven werkte kwam ik enkele keren oude bouwaanvragen tegen over houten noodwoningen. Die aanvragen werden getoetst aan het Ketenbesluit. Het Ketenbesluit is in 1908 door de overheid ingesteld na kritische artikelen in de dagbladen en na een onderzoek naar de mensonterende omstandigheden waaronder de griendwerkers in de Biesbosch moesten leven. Er staan eisen in waaraan de bouwsels minimaal moeten voldoen, zoals afmetingen, aanwezigheid van ramen en deuren, bouwen op vloedheuvels, enz.|

Griendwerkers, d.w.z. arbeiders die wilgentenen kappen en rietsnijders, verbleven soms een hele week in de grienden omdat ze pas naar huis gingen als hun schuit volgeladen was. Ze werkten voor een baas die het niet zo nauw nam met werkomstandigheden maar delen van de Biesbosch behoorden tot de Kroondomeinen dus het koningshuis was verantwoordelijk voor wat daar gebeurde. Andere delen waren van de Dienst der Domeinen, dus de Nederlandse staat.

Het Ketenbesluit is ontstaan naar aanleiding van de situatie in de Biesbosch maar gold wel voor het hele land. Later, net na de oorlog, zijn veel tijdelijke houten woningen gebouwd, die ook moesten voldoen aan de regels van het Ketenbesluit (dat aangepast was in 1924). De vergunning voor een tijdelijke woning was doorgaans voor 5 jaar, maar in Ouderkerk aan de IJssel (dat tegenwoordig tot de gemeente Krimpenerwaard behoort) staan nog steeds tijdelijke houten woningen uit 1946 of daaromtrent. Er zijn vergunningen voor het plaatsen van een dakkapel afgegeven voor woningen die er strikt genomen al 50 jaar niet meer hadden mogen staan.

 

"Tijdelijke" houten woningen uit 1946 in Ouderkerk aan de IJssel. Wel netjes bijgehouden, verbouwd, en waarschijnlijk aangepast aan huidige normen.

 

 Bouwtekening van een houten noodwoning, voltooid in 1949 in Stolwijk en later verplaatst naar Ouderkerk aan de IJssel.

 

 

 

Putdeksels 2

 Deksels in Breda

Deksels in Den Bosch

Deksels in Doesburg

 Deksels in Gorinchem

Deksels in Den Helder

Deksels in Assen