De brieven van Generaal Snijders

Nu de naamgeving voor het nieuwe museum actueel is, leek het me aardig om even met archiefogen terug te kijken naar de naam van het huidige museum. Sinds wanneer heet het "Generaal Hoefer" en hoe is dat zo tot stand gekomen.
Het Legermuseum begint zijn historie in 1913 met de naam "Nederlandsch Artilleriemuseum", naar het dienstwapen van de oprichter F.A. Hoefer, het wapen der artillerie. Op verzoek van de Minister van Oorlog wordt aan het begin van de twintiger jaren de naam veranderd in Nederlandsch Legermuseum. In deze periode ontstaan de eerste jaarverslagen, hoewel het museum pas in 1928 voor het eerst wordt ondergebracht in een stichting, met een bestuur waarvan twee leden door het Ministerie van Oorlog worden aangewezen. Uit 1923 resteert een handgeschreven jaarverslag, waarvan ik nooit de moed heb opgevat om het te ontcijferen want het handschrift van Hoefer is meer dan vreselijk. (zie foto)

De reden van de naamsverandering was, zo valt in "90 jaar Legermuseum" van Ella van Mourik te lezen, dat: "Het de Eenheid Leger niet moet deelen. De krijgsgeschiedenis omvat een geheel". Behalve dat zat er beslist ook een praktische kant aan. Veel schenkers van het eerste uur dachten dat het museum uitsluitend geïnteresseerd was in voorwerpen die betrekking hadden op de artillerie. Na de naamsverandering werd dit natuurlijk anders en kwamen er ook aanbiedingen van andere voorwerpen, hoewel de grens wel nadrukkelijk bij het Nederlandse leger gelegd werd. Aanbiedingen van oosterse wapens bijvoorbeeld werden beleefd afgeslagen omdat ze niet in de collectie pasten.

Na de dood van generaal Hoefer, op 6 oktober 1938, was er niet onmiddellijk een nieuwe directeur. De lopende zaken werden eerst voortgezet door onderdirecteur S.J. Graaf van Limburg Stirum. Hij ging eigenlijk gewoon verder met wat hij al enige tijd deed. Tot tijdelijk directeur werd benoemd de Kapitein Dr. J. W. Wijn. Als voorzitter van het stichtingbestuur werd Hoefer opgevolgd door generaal C.J.Snijders, oud-opperbevelhebber van het Nederlandse leger. Snijders was iemand die al vanaf een vroeg tijdstip bij het museum betrokken was, een goede vriend van Hoefer, en aanwezig bij alle belangrijke gebeurtenissen zoals openingen van tentoonstellingen en herdenkingen. Op de foto, ook afgedrukt in het boekje van Ella, is Snijders te zien tijdens het uitspreken van een openingsrede van een tentoonstelling. Derde van links generaal Hoefer. Helemaal rechts staat Dr.F.G.de Wilde, waar de Legermuseum website binnenkort een thema aan zal wijden.
In het archief zijn enkele originele handgeschreven brieven van Snijders aanwezig, uit de korte periode waarin hij als voorzitter van het bestuur de verantwoordelijkheid had. Hij overleed namelijk acht maanden na Hoefer, in mei 1939. In een brief van 19 januari 1939 schrijft Snijders aan van Limburg Stirum over afhandeling van zaken bij het museum:

"Ik geef U in overweging, aan Jhr. v.d. Does een afschrift van onze stichtingsakte te zenden, onder mededeling dat een wijziging der statuten in voorbereiding is. Aan de Minister van Defensie hebben wij - zoo meen ik - reeds geschreven, om goedkeuring te vragen voor de naamgeving "Generaal Hoefer" aan het museum? Daarop moet dus gewacht worden, alvorens hieraan verder gevolg te geven."

Blijkbaar was er dus een besluit genomen tot naamswijziging om Hoefer te eren, maar een naam veranderen doe je niet zo maar. Daar moest toen ook al een minister over beslissen, en ministeriële beslissingen laten wel eens op zich wachten. Dat "verder gevolg geven" waar Snijders over spreekt heeft betrekking op de wijziging van de statuten van de stichting die het museum sinds 1928 was.
Op 9 februari komt het onderwerp opnieuw aan de orde.

"Het is vreemd dat de Minister niet antwoordt op onzen brief in zake naamgeving "Generaal Hoefer". Ik zou denken, dat dit nogal een eenvoudige zaak is. Als het nog lang duurt zal ik Kolonel Appels verzoeken, er eens naar te informeren."

Het trage proces zal een doorn in het oog geweest zijn van de zelf zo kordate en daadkrachtige Snijders. De statutenwijziging waarin de nieuwe naam wordt vastgelegd maakt Snijders niet meer mee. Op 14 juni is er een bestuursvergadering ten huize van Luitenant Generaal R. van Panthaleon Baron van Eck (op de foto tussen Hoefer en de Wilde), waarin de naamswijziging nog een keer op de agenda staat. Snijders is dan al een maand dood.
In de nieuwe statuten opgemaakt op 19 juni 1939 door Jonkheer Constant Johan Godfried Six, notaris ter standplaats 's-Gravenhage, staat in Artikel 1: De Stichting draagt den naam van "Het Nederlandsch Legermuseum Generaal Hoefer".

Interessant in de kwestie van de naamgeving zijn de paar woorden die Snijders er in zijn brieven over schrijft. Ik had al langer het idee om de brieven van Snijders eens onder de aandacht te brengen, maar ik had er geen verhaal bij. De kwestie van de naamgeving vormde nu een mooie aanleiding. Met excuses voor de vele namen die in dit stukje voorkomen.

Wie is wie?
De heer Jonkheer Meester Gerrit Willem van der Does was de Landsadvocaat en maakte vanaf 1 januari 1939 deel uit van het bestuur.
Kolonel Th. A. Appels, vanaf 1938 hoofd der Afd. VIII van het Departement van Defensie, was een van de door het Departement van Defensie benoemde bestuursleden van de stichting.
Kapitein Wijn werd op 1 januari 1939 tijdelijk directeur maar hij werd door de Minister van Defensie na 1 september niet langer beschikbaar gesteld. Tijdelijk directeur werd in october M.C.van Houten, die op 9 november definitief tot directeur werd benoemd.
Bij de ondertekenaars van de statuten vinden we ook al C.A.Hartmans, die sinds 1938 deel uitmaakte van het bestuur namens het Departement van Defensie, in 1940 onderdirecteur werd en in 1953 het stokje van Van Houten overnam.


Archiefreferentie 3 brieven van Snijders: 0833-0033
Andere briefwisselingen waarin de statuten aan de orde komen: 0833-0015, 0833-0017 en 0843-0020
De statuten zelf: 0823
Ander leesvoer:
Negentig jaar Legermuseum 1913-2003, Ella van Mourik-Karremans
De vaderlandsliefde en militaire trots van Frederic Adolf Hoefer, Paul Knevel. In: Armamentaria 35

Aris de Bruijn
The Legermuseum Archives