Wandelen langs de stuwwal bij Mook - Geopad 01 en 02

Geopaden 7 oktober 2025 

Weg uit de groene woestijn van weilanden en sloten. Verandering van landschap. De stuwwal tussen Nijmegen, Kleve en Mook is een landschap dat is ontstaan tijdens een ijstijd. Het gebied is opgedeeld in 12 Geopaden, wandelingen waarbij het gaat om de geologie van het landschap. Een onderwerp waar ik beslist niets van af weet dus ik heb wel een beschrijving nodig om te weten waar ik naar moet kijken. 

Het fenomeen geopad had ik opgepikt toen ik in augustus in Nijmegen was. Ik kocht een heel klein boekje over de stuwwal, maar niet het grotere boek met de geo-wandelingen. Maar goed ook achteraf want de meest actuele informatie staat online. 
https://geopaden.nl/portal/stuwwal/index.php/routes

Vandaag loop ik Geopad 01 en 02 samen, Mookerheide en Sint Jansberg, ze grenzen aan elkaar en vormen een route van ongeveer twee keer 12 kilometer. Dat bleek net te doen op één dag, als je ook af en toe een keer stopt om iets te zien, en in aanmerking genomen dat ik twee keer anderhalf uur moet rijden om er te komen.

Ondanks de beschrijving vond ik het moeilijk om in het landschap te herkennen wat er bedoeld wordt.

 

In Geopad 01 kon ik echt geen tien minuten lopen zonder andere mensen tegen te komen, wandelend, alleen of in groepjes, hond uitlatend of mountainbikend. Hoe anders is dat in Frankrijk, waar ik vrijwel altijd een hele dag kan lopen zonder iemand tegen te komen. Je merkt het ook aan het wild, of liever gezegd het ontbreken daaraan. Ik heb alleen een keer twee reeën weg zien springen, dat was alles. 
Bij Geopad 02 was dat anders, die paden zijn kronkeliger en met veel hoogteverschillen, dat is misschien minder aantrekkelijk voor de massa. Alleen mensen gezien die waarschijnlijk het Pieterpad volgen want dat loopt hier ook doorheen.

Onderweg

Kastanjes 

Je kan bekogeld worden door honderdduizend kastanjes, je hoort ze overal om je heen vallen. De paden liggen er vol mee en dat loopt af en toe niet makkelijk. Ik was een beetje in verwarring want bij mij thuis in het park hebben de kastanjes steeds maar één kastanje in een schil en hier zijn het er vier. Thuis opgezocht blijkt het te gaan om het verschil tussen wilde en tamme kastanjes. De kastanjes die met vier partjes in een schil zitten zijn tamme kastanjes en die schijn je te kunnen eten, althans volgens de Margriet, en je kan ze verwerken in gerechten. Maar ik heb niemand kastanjes zien rapen vandaag dus ze zijn niet populair.

Die paden met kastanjes deden me heel erg denken aan de beroemde foto uit de Krimoorlog van Roger Fenton "Valley of the Shadow of Death" alleen dan zijn het geen kastanjes maar kanonskogels. Bij mij hangt de foto uitvergroot aan de muur in het toilet. Ik zie voortaan alleen nog maar een Valley of Chestnuts. Fenton werd er van verdacht extra ballen in beeld gerold te hebben, nou dat hoefde ik hier niet te doen.

Paddenstoelen

Nooit gedacht dat ik nog eens paddenstoelen zou fotograferen. Er waren er zo veel.

Schotse Hooglanders

Op de Mookerheide kan je deze langhoorns tegenkomen. Als je de Mookerheide over wil steken dan moet je er tussendoor.  Ik vond het niet aantrekkelijk om er in de buurt te komen dus ik ben er maar met een grote boog omheen gegaan. 

Held

Het vlakke plateau boven op de stuwwal is de plek geweest voor de luchtlandingen bij Nijmegen in het kader van de Slag om Arnhem. Er is een draadmodel van een Amerikaans vliegtuig neergezet als een soort kinderklimrek in niemandsland. Op het plateau staat een bordje dat moet herinneren aan kapitein Bestebreurtje, met zijn portret en een berg onderscheidingen. Het zei me niets maar er is een wikipedia-pagina gewijd de kapitein. Deze man heeft zo ongelooflijk veel gedaan en meegemaakt dat het bijna niet mogelijk is dat dit kan in één mensenleven. Hij heeft 16 (of 18) onderscheidingen gekregen met o.a. de Militaire Willemsorde en de Purple Heart, de hoogste Nederlandse en de hoogste Amerikaanse onderscheiding. Hoger kun je niet vallen.
Zijn rol in de film "A bridge too far" wordt gespeeld door Peter Faber (hij lijkt er ook echt op).

Tragisch dat iemand die zo veel gevaren heeft overleefd dan na zijn pensionering thuis door het ijs zakt en verdrinkt.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Arie_Dirk_Bestebreurtje

 

Jachtslot Mookerheide 

 

IJskelder (nu vleermuiskelder) en moestuin van voormalig landgoed Huize Sint Jansberg

 

 Uitkijktoren op de Mookerschans. De Mookerschans is een aarden verdedigingswerk waar nu bijna niets meer van te zien is. Er is ook niet bekend wie hem heeft aangelegd en waarom.

 Het stikt overal van de routepaaltjes en bordjes. Niets wordt aan het toeval overgelaten.

 

Dagje Woerden - de stad, de architectuur, het museum, de vesting

Dagje Woerden woensdag 1 oktober 2025

Stadsmuseum

Leo Gestel is geboren in Woerden. Het Stadsmuseum had een kleine expositie met zijn werk, waaronder dit "Spakenburgse vrouwen". Hij werkte in veel verschillende stijlen dus het is moeilijk om alles mooi te vinden, maar dit vind ik wel een topstuk.

 

Defensie-eiland 

De eerste verdieping van het museum is ingericht met een tijdelijke tentoonstelling over de herontwikkeling van het "Defensie-eiland". Een lang, smal gebied dat voorheen gebruikt werd door defensie, voor opslag van goederen, een wasserij voor dekens en matrassen, depot retour goederen, tenten- en matrassenfabriek, schilderswerkplaats, enz.

Spulletjes die moeten herinneren aan het defensie verleden 

Het is nu een mooie nieuwe woonwijk geworden. In de expo een maquette en een afbeelding waarop te zien is welk architectenbureau verantwoordelijk is voor elk gebouw. Het stedenbouwkundig plan is van Karres en Brands. De meest toonaangevende nieuwbouw is ontworpen door Groosman en partners. Ik heb vroeger wel eens maquettes gemaakt voor Groosman, maar als ik die foto's terugzie dan is dat niet om aan te zien. Er is de laatste jaren gelukkig wel veel verbeterd op gebied van woningbouw.

En zo ziet Defensie-eiland er in het echt uit

 

 

Er is een mooi uitgevoerd boek gemaakt bij de tentoonstelling, over de herontwikkeling van Defensie-eiland. Met heel veel aandacht voor het defensie verleden en heel weinig aandacht voor de nieuwbouw. De voorkant doet anders vermoeden. Ik had het liever andersom gezien.

Kasteel 

Het kasteel van Woerden maakt deel uit van Defensie-eiland en is behouden gebleven. Het dateert uit de tijd van de oude vestingwerken. Het heeft nu een horeca functie voor evenementen en is een populaire trouwlocatie, zo ook vandaag voor een nogal exotisch bruidspaar.

 

Buitenkunst

Woerden heeft vrij veel kunst in de openbare ruimte. Een van de buitensingels is een ware beeldentuin, Het is de H.G. van Kempensingel. Henri Gijsbert van Kempen was burgemeester van Woerden, zijn oudere broer Frederik Hendrik van Kempen was burgemeester van Schoonhoven, en ze waren de zoons van Antonius Everdinus van Kempen, een van directeuren van de Koninklijke Nederlandse Fabriek van gouden en zilveren werken en lid van de Tweede Kamer. En zo houdt alles een beetje verband met elkaar.
Het terracottabeeld linksonder is het herindelingsmonument, en markeert de overgang van de gemeente Woerden van de provincie Zuid Holland naar de provincie Utrecht. Het beeld midden onder is een moderne voorstelling van een oude stadspoort...

 Architectuur

 

Woerden vesting 

De vesting is terug te zien in de grachten rondom het stadje en enkele gebouwen die vroeger tot de vesting hoorden, zoals het kasteel, het arsenaal en de kazerne, en die nu vooral een horeca functie hebben gekregen.

Putdeksels

Woerden heeft "themadeksels"

En dat was Woerden

Vestingwandeling Oudewater

Vestingwandeling die een cultuurwandeling werd; 28 september 2025 

Oudewater was een van de vestingsteden in de Oude Hollandse Waterlinie. Maar van deze vesting is vrijwel niets meer over. Bij de VVV wisten ze zelfs nauwelijks dat Oudewater ook een vesting was. Het werd dus een wandeling met 'hier was vroeger..., maar nu is er niets meer". Er is wat fantasie voor nodig om het een vestingwandeling te kunnen noemen. Vestingwallen zijn er helemaal niet meer, stadspoorten ook niet, alleen nog waterlopen die het tracé van de oude grachten aangeven. Er is zelfs een Prins Willem III vaarroute bedacht. De stadhouder-prins voer met een commandoschip langs zijn troepen om ze te inspecteren en hij zou hierbij deze route genomen hebben.Hmmm.

 

 De vesting Oudewater bestaat alleen nog in de vorm van water, what's in a name

Gelukkig is er meer te beleven in dit stadje. Oudewater heeft zeer veel architectuurmonumenten, onder andere het wijkje het Rode Dorp (vanwege de rode daken) uit 1922 van de architect Jan Wils (bekend van het Olympisch Stadion in Amsterdam en Papaverhof in Den Haag). Het is gebouwd op de plaats van een oude stadswal wat nog terug te vinden is in de straatnaam Lange Burchwal. 
Het hek Rozenburg is historisch en gaf toegang tot buitentuinen, buiten de vesting, van welgestelde burgers. 
In een van de vestinggrachten vinden we het kunstwerk "Naiaden", waternimfen uit de Griekse mythologie. 
Op een ander deel van een voormalige stadswal, de Westerwal, is een interessant appartementengebouw verrezen. Het gebouw heet Pleinwachter en heeft een mooie groene kleurstelling, in werkelijkheid veel mooier dan de artist impressions die ik er van gezien heb. Oude industrie er omheen wordt nog afgebroken. Het stedebouwkundig plan voor de herontwikkeling van het hele industriegebied is in handen van West 8. Het is op een voormalig bastion van de vesting.

Het gebouw in de Kapellestraat is het St.Anthonius Patronaat, een rooms-katholiek parochiehuis gebouwd in 1916, tegenwoordig cultureel centrum De Klepper. Mooi zijn de versieringen in de gevel, kenmerkend voor die tijd.
Schanskorven, ik ken ze van het gebruik in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, ze heten dan gabions. De korf wordt ergens neergezet, gevuld met puin, grond, stenen, zand, enz. en dan kan er achter gekropen worden als bescherming. Een moderne variant van metaalgaas zie je tegenwoordig overal in de openbare ruimte en in privétuinen, ze zijn dan rechthoekig en gevuld met breuksteen en vormen zo een muurtje. Niet noodzakelijkerwijs om achter weg te kruipen maar bedoeld als erfafscheiding. Het vindt dus zijn oorsprong in de vestingbouw. Hier nagemaakt van wilgenteen om nog iets van het vestingverleden terug te halen.
Een grappig theekoepeltje
De begraafplaats is aangelegd op één van de bastions van de vesting. Dat werd vaker gedaan. In andere vestingsteden, zoals in Schoonhoven, zijn bastions daar ook voor benut.

Ik heb geleerd dat Oudewater bekend staat om twee dingen: de heksenwaag en de fabricage van touw. Gewogen in de waag ben ik al eens, en ik weet al dat ik geen heks ben dus dat kon ik overslaan. 

Touwmuseum 

Oudewater heeft een touwmuseum. Ik heb nog nooit in zo'n korte tijd zoveel voor mij onbekende vaktermen voorbij horen komen. Wat valt er nog veel te leren. In de hoogtijdagen had Oudewater wel 45 touwbanen. Volgens het museum kwam alle tuigage van de VOC schepen uit Oudewater. Wie zal het tegenspreken. 
Nog een onbelangrijk weetje: er is ontdekt dat rechtsom gewonden touw 4% sterker is dan linksom gewonden, en niemand weet hoe dat komt.

 

Kroningsdeksel

Oudewater heeft een kroningsdeksel. Een onverlaat had zijn motor er bovenop geparkeerd. Toen ik er later nog een keer langs kwam was de motor weg dus kon ik alsnog een foto maken. Het deksel ligt op een vrij willekeurige plaats langs een grachtje. Maar in het kader van het 750 jarig bestaan van de stad is er een moderne sculptuur naast gezet, genaamd "Rebecca". Je zou het zo niet zeggen maar het symboliseert saamhorigheid, gastvrijheid, trouw, ontmoeting, verbinding en vasthoudendheid, wat wil je nog meer. Het zou ook een water tappunt moeten zijn, maar er kwam geen druppel water uit. De koning heeft het beeld in 2015 onthuld en dat is dan wel weer aardig want het kan haast niet anders of hij heeft daarbij op zijn eigen putdeksel gestaan.

 

Wandelingetje in Nieuwpoort

Korte wandeling naar Nieuwpoort. Niet het Belgische Nieuwpoort van de slag waar iedereen meteen het jaartal bij weet, maar het Nieuwpoort van de Oude Hollandse Waterlinie. De inwoners van Nieuwpoort zeggen overigens geen Nieuwpoort maar "De Poort". Het ligt tegenover Schoonhoven, aan de andere kant van de Lek, dus met het pontje overvaren en een kilometer over de dijk en dan ben je in de vesting Nieuwpoort. Het is een van de best bewaarde vestingen van ons land, waar je over de vestingwallen bijna helemaal rondom het stadje kan lopen.

 

Een mannetje kwam op de fiets aanrijden en vroeg me "die vesting, is daar nog iets van over? Toen ik aan kwam rijden zag het op een bordje staan: vesting". 
Ik wilde hem zeggen: jazeker u staat er op, en hem uitleggen wat er te zien was. Maar dat was niet naar zijn zin, hij had geloof ik een middeleeuws kasteel in gedachten en hij vroeg hetzelfde aan iemand anders "die vesting, is daar nog iets van over?" Als ik ergens een hekel aan heb dan is het aan iemand die iets vraagt en dan niet naar het antwoord luistert. Ik maakte me snel uit de voeten en liet de onnozelaar verder dromen over zijn luchtkasteel. Een poosje later zag ik hem de vesting weer uit fietsen. Hij was in de vesting geweest maar had hem niet gezien. Mooi voorbeeld van iemand die ziende blind is.

Twee onderdelen van de vesting. Links een doorgang in de vestingwal die bij hoog water afgesloten kan worden. Vroeger stond hier een stadspoort. Rechts een beer met twee monniken, wat vestingbouwkundige taal is voor een keermuur met obstakels die moeten voorkomen dat de vijand over de muur kruipt.

Nog een doorgang, aan de tegenoverliggende kant van de vesting. Ook hier stond ooit een stadspoort. En een kanon dat we misschien nog een keer nodig hebben als de Russen komen.

Bij een waterlinie is het de bedoeling dat grote stukken land onder water komen te staan zodat daarmee de vijand tegengehouden kan worden. Omdat de boeren er op zijn zachtst gezegd niet blij mee zijn als hun land onder water komt te staan, hebben ze in Nieuwpoort de inlaatsluis onder het stadhuis gebouwd om te voorkomen dat de boeren de sluis zouden saboteren. 

 

De Lekdijk tussen Schoonhovenseveer en Langerak heeft eigen putdeksels. Het is een deksel boven een waterontspanner. Nooit van gehoord. Volgens het informatiebord een systeem om bij een te hoog grondwaterpeil aan de landzijde van de dijk water af te voeren.

 

 

Wandelen in de Biesbosch (zonder Arie Boomsma)

Biesbosch  wandelroute 18 september 2025

Na de stedentrips van de afgelopen maanden wilde ik me eens gaan richten op het platteland. Geen architectuur, geen musea, geen drukte, alleen landschap. Een stapeltje wandelgidsen geleend bij de bibliotheek. Ik kon natuurlijk zo maar ergens een eind gaan lopen, maar het leek me toch aantrekkelijker om een vooraf bedachte route te volgen, liefst met een thema. Wandelgidsen zijn er te kust en te keur, van korte wandelingetjes tot aan pelgrimstochten en lange afstand wandelpaden. Een van de gidsen die ik van de bibliotheek had was het 10.000 stappen boek van Arie Boomsma. Ooit een boegbeeld van de Evangelische Omroep en nu een soort gezondheidsgoeroe. Aan deze wandelgids, uitgegeven door de ANWB, heeft hij vooral zijn naam verbonden. Hij heeft de routes niet zelf beschreven, niet bedacht en misschien zelfs niet gelopen, Maar bij elk van de 30 beschreven routes staat wel een paginagrote foto van Arie Boomsma. Is het een narcist of krijgt hij veel geld? De ANWB heeft in ieder geval getracht zoveel mogelijk uit zijn naamsbekendheid te persen.

De gids is voor mij wel aantrekkelijk om mee te beginnen want de routes zijn niet al te ver bij mij vandaan en ook niet te lang. Ik heb het boek gekopieerd en het was heel makkelijk om de fotopagina's met Arie Boomsma over te slaan dus daarom heb ik als titel "Wandelen zonder Arie Boomsma" en hij komt in de rest van dit stuk dan ook niet meer voor.

Ik heb gekozen voor een wandelroute in de Biesbosch. Bij mij het pontje over naar Gorinchem, de Merwedebrug over en bij de eerste afslag naar Werkendam. Dan ben je er al bijna. De Biesbosch, een gebied met veel water en heel misschien, met veel geluk, spot ik nog een bever.

Op bordjes wordt volop gewezen op gevaren die op de loer liggen: ondergelopen en slecht begaanbare paden, modder, gevaarlijke insecten, pas op hier voor, pas op daar voor. Nou dan zijn ze nog niet in Frankrijk geweest. Daarbij vergeleken is alles hier aangeharkt, gemaaid, gesnoeid, gestofzuigd, ik zou niet weten hoe je hier een buil kunt vallen. Ik heb netjes de voorgeschreven route gevolgd en ben daar niet van afgeweken, maar het lijkt me dat er in dit gebied wel interessantere routes te bedenken zijn. Vrij veel saaie stukken, met kaarsrechte geasfalteerde paden met aan weerskanten alleen zicht op dicht stuikgewas. Dat moet toch beter kunnen. De Biesbosch is wel in trek bij vogelaars, gewapend met grote verrekijkers en statieven.

Met zoveel water in het landschap wemelt het natuurlijk ook van de watervogels. Ik stond net op het punt om de natuurfoto van het jaar te maken, met honderden watervogels op een rij palen en takken in het water, toen ik bij het zoeken van het ideale standpunt iets te veel lawaai maakte en de hele zwerm in één beweging opvloog. Kans verkeken. Ik ben geen natuurfotograaf, ik fotografeer normaal alleen dode dingen, die vliegen niet weg.

 

 

 Een eendenkooi

 

Ik vond op een bankje langs de route deze armband. Zag er nog helemaal nieuw uit. Een soort suvival dingetje met een kompas. Ik moest even online opzoeken wat het eigenlijk was, bij BOL heb je ze al voor 8 euro dus niet echt een kapitaal. Behalve een kompas zit er een metalen schrapertje en een staafje in dat samen bedoeld is om vuur te maken. En aan de zijkant een fluitje. Dat kompas wordt helemaal verstoord door het metalen onderdeel dus daar heb je pas iets aan als je de armband loskoppelt en het metaal niet meer in de buurt komt van het kompas. 

No way dat ik hier ooit een bever zal zien. Een bever zie je alleen op plaatjes, op reclameborden en bij café "Het Bolle Bevertje".

De enige bever die ik heb gezien

Het Biesboschmuseum

Geen musea dacht ik vooraf, maar er is wel degelijk een Biesboschmuseum, en dat is nog leuk ook. Over het ontstaan van de Biesbosch, over de mensen die er werkten, en over de natuur. En ik vond er iets terug wat ik al lang vergeten was, namelijk....

Het Ketenbesluit

Ik was het totaal vergeten. Het Ketenbesluit. Toen ik bij de Gemeente Krimpenerwaard aan de bouwarchieven werkte kwam ik enkele keren oude bouwaanvragen tegen over houten noodwoningen. Die aanvragen werden getoetst aan het Ketenbesluit. Het Ketenbesluit is in 1908 door de overheid ingesteld na kritische artikelen in de dagbladen en na een onderzoek naar de mensonterende omstandigheden waaronder de griendwerkers in de Biesbosch moesten leven. Er staan eisen in waaraan de bouwsels minimaal moeten voldoen, zoals afmetingen, aanwezigheid van ramen en deuren, bouwen op vloedheuvels, enz.|

Griendwerkers, d.w.z. arbeiders die wilgentenen kappen en rietsnijders, verbleven soms een hele week in de grienden omdat ze pas naar huis gingen als hun schuit volgeladen was. Ze werkten voor een baas die het niet zo nauw nam met werkomstandigheden maar delen van de Biesbosch behoorden tot de Kroondomeinen dus het koningshuis was verantwoordelijk voor wat daar gebeurde. Andere delen waren van de Dienst der Domeinen, dus de Nederlandse staat.

Het Ketenbesluit is ontstaan naar aanleiding van de situatie in de Biesbosch maar gold wel voor het hele land. Later, net na de oorlog, zijn veel tijdelijke houten woningen gebouwd, die ook moesten voldoen aan de regels van het Ketenbesluit (dat aangepast was in 1924). De vergunning voor een tijdelijke woning was doorgaans voor 5 jaar, maar in Ouderkerk aan de IJssel (dat tegenwoordig tot de gemeente Krimpenerwaard behoort) staan nog steeds tijdelijke houten woningen uit 1946 of daaromtrent. Er zijn vergunningen voor het plaatsen van een dakkapel afgegeven voor woningen die er strikt genomen al 50 jaar niet meer hadden mogen staan.

 

"Tijdelijke" houten woningen uit 1946 in Ouderkerk aan de IJssel. Wel netjes bijgehouden, verbouwd, en waarschijnlijk aangepast aan huidige normen.

 

 Bouwtekening van een houten noodwoning, voltooid in 1949 in Stolwijk en later verplaatst naar Ouderkerk aan de IJssel.