Bourgondiërs in Limburg - Het Gulden Vlies in Venlo

De Bourgondiërs

In augustus, bij mijn eerste bezoek aan het Limburgs Museum, had ik me al voorgenomen om terug te komen voor de tentoonstelling over de Bourgondiërs. Die loopt nu een paar weken en de belangstelling is groot.

 

Voor de Gulden Vlies keten van Beatrix hoefde ik niet te gaan natuurlijk, die had ik al genoeg gezien. Maar ik was toch benieuwd hoe ze hem zouden hebben ingepast in de tentoonstelling. De keten is meteen aan het begin van de tentoonstelling te zien in een apart kamertje onder een portret van Filips de Goede, de stichter van de Gulden Vlies orde. Ze hebben er netjes bij vermeld dat het om een Spaanse ordeketen gaat. In de tentoonstelling wordt verder niet ingegaan op de splitsing in een Habsburgse tak en een Bourbon tak, en dat er nu dus twee vliesordes zijn. Dat is verdedigbaar want het is iets van na de Bourgondiërs en valt dus buiten bestek van de tentoonstelling.

 Niet in de tentoonstelling maar gewoon een leuke foto

De Orde van het Gulden Vlies is voor mij wel een kleine obsessie geworden. Ik weet nog dat ik een keer gezegd heb dat ik wel even een betere beschrijving bij de keten van Beatrix zou maken maar dat bleek een vergissing. Hoe meer ik er over te weten kwam, hoe complexer het werd. Ik heb intussen een aardig bibliotheekje gevormd over het onderwerp (veelal digitaal dan wel) met boeken over het Gulden Vlies, de boeken van Bart van Loo, de Bourgondiërs, de Habsburgers, de Spaanse successieoorlog, de mythe en de tocht van Argonauten, Jason en Medea, het goud uit Georgie (het antieke Kolchis ligt nu in Georgië), tentoonstellingscatalogi, Spaanse onderscheidingen, de schatten van het Gulden Vlies, de Ridders en de wapenborden, en nog meer. Ik kreeg steeds meer details maar het werd er aanvankelijk niet eenvoudiger op totdat ik recent, twee weken geleden nog maar, de tentoonstellingscatalogus in handen kreeg van de Gulden Vlies tentoonstelling in Brugge in 1962. Dat moet iets geweldigs geweest zijn, wat daar allemaal te zien was.
Voor in de catalogus schrijft ene Burggraaf Terlinden op 18 pagina's het hele verhaal, van de voorgeschiedenis van de orde, de symboliek, de statuten, de betekenis van de onderdelen, de religie, de introductie, tot aan de moderne tijd (tot 1962 dan wel) inclusief de opsplitsing. Zelf noemt hij het "Beknopte geschiedenis van de roemrijke ridderorde van het Gulden Vlies". Alle aspecten komen aan de orde.
Er is een wikipedia pagina over hem:  https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles-Alexis_Terlinden 
Terlinden is niet de eerste de beste, hij was historicus en heeft veel geschreven, ook meer over het Gulden Vlies.

Dus wil je weten hoe het zit met de Orde van het Gulden Vlies, lees dan de 18 pagina's van Terlinden en vergeet de twee maal 800 pagina's tellende woordenbrij van Bart van Loo. De tentoonstellingscatalogus uit 1962 is nog volop tweedehands verkrijgbaar, ik kocht die van mij voor 5 euro bij De Slechte in Gent.

Wapenborden

Aanvankelijk kwamen alle Ridders van de Orde elk jaar bij elkaar in een kapittel, telkens in een andere stad. Later gebeurde het niet meer elk jaar, maar met grotere tussenpozen. Er zijn 13 van zulke bijeenkomsten geweest, steeds in een kerk want de orde werd beschouwd als een religieuze gemeenschap. Voor elk kapittel werden wapenborden geschilderd van de ridders van dat jaar. In de tentoonstelling hangen vier wapenborden die bewaard zijn gebleven van het kapittel in 's-Hertogenbosch. Ze hangen normaal in het Noordbrabants museum en ik had ze daar al eens gezien. De Koninklijke Bibliotheek heeft een vrij recent boek (2024) getiteld "De Ridders van het Gulden Vlies een schitterende mythe ontrafeld", zeldzaam misleidende titel want er wordt helemaal geen mythe ontrafeld. Het boek gaat over de restauratie van de ruim 30 wapenborden van het kapittel in Mechelen. Wel een mooi uitgevoerd boek met paginagrote foto's van elk bord, voor en na de restauratie.
Ik kwam er achter dat er in 1456 een kapittel is gehouden in Den Haag en dat deze 35 wapenborden daar bewaard zijn en hangen in de Grote Kerk in Den Haag, dus die wil ik ook nog eens gaan bekijken. Er is wel een website waar ze te zien zijn:
https://www.dehuizenvanoranjeennassau.nl/28%20Heraldische%20Wapenboeken/GuldenVliesWapenborden.html

 

Niet alleen Gulden Vlies

De tentoonstelling is gelukkig veel meer dan het Gulden Vlies. Vooraf wordt veel aandacht gericht op het banket van de fazant (of pauw, of zwaan volgens de zwanenbroeders), gehouden bij het huwelijk van Filips en Isabella waarbij tevens de Orde voor het eerst is gepresenteerd. Het zou het pièce de résistance moeten zijn van de tentoonstelling maar laat dat nou net niet zo erg uit de verf gekomen zijn. Ik kreeg echt niet het idee dat het hier gaat om een rijk uitgedoste tafel en het grootste, mooiste, meest overweldigende feest dat ooit is gehouden. Veel te krap bemeten, een kale tafel met een paar opgezette dieren en enkele voorwerpen moeten het doen. Ik verwacht geen levende leeuw maar ze hadden er wel iets meer van kunnen maken.

 

Beetje overdreven aankondiging vooraf:

Neem in de tentoonstelling plaats aan de rijkgedekte tafel van het Banket van de Fazant, dat ooit de zintuigen prikkelde van hertogen, ridders en hovelingen. Terwijl je zit, hoor je de ooggetuigenverslagen van Olivier de la Marche en Mathieu d’Escouchy, die aanwezig waren bij het banket – hun woorden nemen je mee naar het feestgedruis van 1454, waar ridders grootse eden aflegden en spectaculaire taferelen zich ontvouwden. Om je heen komt het banket tot leven in beelden, geluid en sfeer. Een ervaring waarin je zelf even gast bent aan het hof. 

Mmmm. Hier moet je wel heel veel fantasie voor hebben.

 

Topstukken

Verder niets dan waardering voor de tentoonstelling. Op de website van het museum staan een aantal zeer lovende reacties en ik kan het daar helemaal mee eens zijn. Het is een aaneenschakeling van topstukken. Middeleeuwse schilderstukken, houtsnijwerk, borduurwerk, wandtapijten, zilver en goud, veel religieuze kunst, alles mooi gepresenteerd en vormgegeven.

 

 

Houtsnijwerk. De Heilige Catharina van Alexandrië was ook weer van de partij. Zonder rad dit keer maar met kroon en zwaard. Maar wat kruipt daar nou onder haar kledij vandaan?

 

 v.l.n.r. Een wapenboek van Gelre, de statuten van de Orde het Gulden Vlies, en Les très riches heures du Duc de Berry (kopietje natuurlijk)

 

 Enkele schilderstukken. Linksboven portretten van Karel de Stoute, Filips de Goede en Engelbrecht van Nassau.

 

 Meer religieuze kunst

 

Door de hele tentoonstelling heen is er uitleg met een audiotour, en dat werkt heel goed. Is eigenlijk onmisbaar voor een goed begrip van een en ander en ik zag dat iedereen de tijd nam om alle verhalen te beluisteren. Op veel plaatsen zijn daarvoor zitgelegenheden gemaakt. Verschillende compartimenten worden gescheiden door zwarte metalen frames. Ik dacht eerst dat het een bestaand systeem was maar toen ik zag dat er gotische boogjes in verwerkt zijn, begreep ik dat het speciaal voor deze tentoonstelling gemaakt is.

Reliekhouder

Een verguld zilveren reliekhouder met een uitbeelding van Sint Joris en Karel de Stoute. Het voorwerp heeft in Wallonië de status van Kunstschat, en met de diefstal van de gouden helm in Assen in het achterhoofd, hebben ze hier het zekere voor het onzekere genomen. Het object is extra beveiligd door 3 vitrines over elkaar heen te zetten. Nog niet eerder zo gezien.

Conclusie 

Zeer geslaagde tentoonstelling. Ik ben blij dat ik er geweest ben. Wel jammer dat er geen publicatie van is gemaakt. Er wordt verwezen naar de boeken van Bart van Loo die daar in grote stapels te koop lagen, maar dan mis ik toch wel veel van de dingen die te zien zijn, zoals de schilderwerken en andere kunst. Daar vind je in die boeken niets over, en zeker geen afbeeldingen. Gelukkig hebben we de foto's nog.