Johan Maelwael en de gebroeders Van Lymborch, grondleggers van de Nederlandse schilderkunst in de middeleeuwen. In Nijmegen is een klein museum gewijd aan hun leven en werk, waar op vaste dagen en tijdstippen rondleidingen gegeven worden.
Rondleiding is misschien al een iets te groot woord want na de ontvangst en het winkeltje wordt de bezoeker binnengeleid in een kleine ruimte waar het verhaal verteld wordt en een filmpje vertoond. Er is nauwelijks eigen collectie, alleen reproducties, en het zal dus ook nooit een officiële museumstatus krijgen.
Niettemin een mooie plek om iets meer te weten te komen over deze Nijmeegse kunstenaarsfamilie. Het huis is het geboortehuis van de drie broers Van Lymborch. We blijven hier in Bourgondische sferen. Drie generaties Maelwael en Van Lymborch werkten voor de groten der aarde en dat waren op dat moment de Franse koningen en Bourgondische hertogen.
In maart en april van 2025 hebben de "Ridders van Gelre" een documentaireserie gemaakt in 8 afleveringen over de gebroeders van Lymborch in Frankrijk, en hun werk voor de hertog van Berry. Voor wie het eens wil bekijken bij omroep Gelderland:
https://www.gld.nl/tv/aflevering/ridders-van-gelre/295192
Om bij het begin te beginnen iets over de familierelaties. Johan Maelwael is de bekendste en meest getalenteerde Maelwael maar niet de eerste generatie. Zijn vader Willem en oom Herman waren ook al schilder en heraldicus. Ze beschilderden en versierden wapenborden, vaandels, schilden, harnassen en andere wapenuitrustingen. Hun voornaamste opdrachtgever was hertog Willem I van Gelre. De familie was zeer welgesteld, had veel vastgoed in Nijmegen en connecties in hoge kringen. Van Johan Maelwael is niet precies bekend wanneer hij leefde maar ongeveer 1370-1415, werkte eerst in Nijmegen en kwam via familierelaties in dienst bij Filips de Stoute en verhuisde zijn werkplaats via Parijs naar Dijon, de hoofdstad van Bourgondië.
Johan Maelwael had een zus, Metta, die uitblonk in borduurwerk, dat toen als kunstvorm zeker zo hoog stond aangeschreven als schilderkunst. Zij trouwde met Arnold van Lymborch die te boek stond als beeldsnijder. Het stel kreeg zes kinderen waarvan de drie zonen Herman, Paul en Johan furore zouden gaan maken in Bourgondische dienst, bij Filips de Stoute maar vooral ook bij diens broer, hertog Jan van Berry.
Duc de Berry
Iedereen kent wel de Très Riches Heures du Duc de Berry en misschien ook Les Belles Heures du Duc de Berry, maar weinigen weten dat de platen in deze getijdenboeken gemaakt zijn door de gebroeders van Lymborch, omstreeks 1405-1409 en 1411-1416. De grenzen tussen verschillende kunstvormen waren toen nog niet scherp afgebakend. Boekverluchting was niet het enige, ze deden allerlei vormen van schilderwerk zoals schilderen van wapenborden, banieren, interieurschilderingen, vergulden, polychromeren van houtsnijwerk en ze hadden zelfs een opleiding tot goudsmid. Ze werkten voor de rijkste personen op aarde en waren de best betaalde kunstenaars van hun tijd.
Qua compositie, kleurgebruik, perspectief, waren ze hun tijd ver vooruit. Volgens de verhalen zouden ze in veel dingen het eerst zijn geweest: voor het eerst op doek geschilderd, het eerste ronde schilderij, het eerst een sneeuwlandschap geschilderd, enz. Ik weet niet wat ik daar allemaal van moet geloven, maar vooruit, iemand moet de eerste zijn. Wat kleur betreft: opvallend is het overdadige gebruik van blauw, het blauw van lapis lazuli, dat toen kostbaarder was dan goud (wat ze overigens ook veel toepasten). Hun opdrachtgevers wilden pronken met hun rijkdom.
De drie broers Van Lymborch zijn niet oud geworden want ze zijn alle drie slachtoffer geworden van de pest. Ze zijn relatief onbekend gebleven tot aan de oprichting in 2002 van de Stichting Maelwael Van Lymborch. Er zijn intussen exposities geweest in alle grote kunstmusea ter wereld, New York, Berlijn, Parijs, Londen, en zelfs Amsterdam.
In Frankrijk is de naam Maelwael verfranst tot Malouel, zo staat het ook bij het werk dat in het Louvre te zien is, en in Frankrijk wil men graag geloven dat het Franse meesters zijn.
zie ook: https://maelwaelvanlymborch.nl/
en: https://www.maelwaelvanlymborchstudies.com/
Catacomben
En dan is er nog de kelder. Nog niet zo lang geleden ontdaan van eeuwen puin. Er is een vitrine met scherven, glaswerk en andere brokstukken die in het puin gevonden zijn, en een werktafel waar schilderspulletjes te zien zijn zoals ze in de Lymborch-tijd gebruikt zouden kunnen zijn. Pigmenten, bindmiddel, gereedschapjes, kleurstalen, perkament.
Aan de muur een reproductie van de onthoofding van Saint Denis, die volgens de legende daarna met zijn eigen hoofd onder de arm zou zijn weggelopen naar de plek waar hij begraven wilde worden. Johan Maelwael zou het origineel geschilderd hebben maar er worden ook andere vervaardigers genoemd.
Ik mocht van Sinterklaas een mooi boek kopen in het winkeltje, en een mok met de afbeelding januari uit de Très Riches Heures er op.
Gebroeders Van Lymborch Experience
Tegelijkertijd is in Nijmegen ook nog een Gebroeders Van Lymborch Experience in de Stevenskerk. In de toren van de kerk wordt op een muur een geanimeerde film vertoond met zo ongeveer hetzelfde verhaal. Het publiek moet daarvoor in strandstoelen liggen om naar boven te kunnen kijken zonder kramp in de nek over te houden aan deze experience. De tekst bij de film is ingesproken door de onvermijdelijke Bart van Loo.
Posts
