Beelden van Medea

Gisteren kreeg ik een beeldje uit de collectie te fotograferen dat me onmiddellijk deed denken aan een scene uit een film. Hoewel ik de film al jaren niet meer gezien had kon ik me de scene nog heel goed voor de geest halen en de overeenkomst is verbluffend. Het gaat om een aardewerken beeldje van een tweewielige kar met een paardje er voor. En daarnaast een man zonder hoofd. Het afgebroken hoofd zat in een papiertje gewikkeld, en was bewaard in de kar. Ik heb er een foto van gemaakt met het hoofd op de grond liggend, naast de kar, precies zoals in de film zoals ik dadelijk zal laten zien.

De film waar dat beeldje me aan deed denken was Medea van Pier Paolo Pasolini. Een behoorlijk oude film (uit 1969 heb ik opgezocht) met Pasolini's eigenzinnige kijk op het klassieke stuk van Euripides. Ik zal niet het hele verhaal navertellen, maar alleen datgene wat nodig is om de scene te kunnen plaatsen.
Jason is met zijn Argonauten op weg gegaan naar een barbaars land om het Gulden Vlies terug te halen, dat eerder uit zijn eigen land was gestolen. Hij krijgt hulp uit onverwachte hoek, namelijk van Medea, de dochter van de koning van het land, die bovendien beschikt over duistere krachten. Ze heeft haar broer zo ver weten te krijgen dat ze er samen met het Gulden Vlies in een kar met paarden vandoor gaan. Onderweg ontmoeten ze Jason. Medea wordt op slag verliefd en besluit ter plaatse om haar broer in te wisselen voor Jason. Ze pakt een bijl en hakt haar broer in stukken. Zijn hoofd gooit ze uit de kar.

Medea (in de kar) hakt haar broer in stukken

het hoofd gaat overboord

het hoofd in het zand

Medea en Jason gaan er in de kar vandoor, begeleid door de kornuiten van Jason, tot aan de landingsplaats van hun ark (in de film een simpel houtvlot) waarmee ze naar het land van Jason terugroeien. Met de twee geliefden zal het uiteindelijk heel slecht aflopen maar het gaat te ver om dat hier te vertellen. Het hoofd van de vermoorde broer en andere brokstukken van zijn lichaam worden gevonden door achtervolgende krijgers van de koning en in een deken gewikkeld, net zoals het hoofd van ons beeldje in een papiertje gewikkeld zat.

het hoofd wordt in een deken gewikkeld

en meegenomen naar de koning

Ik heb Medea altijd een fascinerende film gevonden. Ik moet hem al wel een keer of tien gezien hebben. De bijzondere kostuums, het spectaculaire landschap waarin het gefilmd is, de primitieve muziek, alleen dat al maakt het een boeiend kijkspel. Maar er zitten ook irritante stukken in. Zoals de beginscene met een eindeloze monoloog van een centaur, die zo statisch is als een houtblok. Of de muziek die helemaal niet overeenkomt met de instrumenten die je in beeld ziet. Het is kenmerkend voor de filmstijl van Pasolini, die werkte met weinig middelen, met onbetaalde en willekeurig van straat geplukte lokalen als acteurs, met scènes die niet op elkaar aansluiten en tijdsprongen van jaren waarin de acteurs geen spat ouder worden en gewoon dezelfde kleren blijven dragen. Het maakte Pasolini allemaal niets uit, het gaat om het vertellen van het verhaal en de kijker moet zelf ook maar wat moeite doen.

kijk eens naar de fantastische kostuums

Ik heb ooit een poging gedaan om uit te vinden wie de muziek gemaakt heeft of waar het vandaan komt, maar ook dat is waarschijnlijk geïmproviseerd met lokale muzikanten. Mensen die er iets van af weten, bij de muziekbibliotheek Rotterdam of de wereldmuziekkenner en verzamelaar Hans Breuer bij mij in de buurt, kwamen niet verder dan een paar suggesties. De naam die bij de muziek op de aftiteling genoemd wordt is Elsa Morante, een bekend Italiaans romanschrijfster en ze heeft niets met de muziek te maken. Ook dat is Pasolini.
Kenmerkend voor de film is ook dat er erg weinig in gesproken wordt. Er zijn vele minuten durende periodes van stilte, of met alleen maar wat geneurie of gebrom dat lijkt op een religieuze bezwering. De hoofdrol Medea wordt gespeeld door Maria Callas, de beroemde operazangeres, maar ze zingt geen noot, en het was haar enige filmrol ooit. Ze is waarschijnlijk uitgezocht vanwege haar klassieke griekse gelaatstrekken.

Maria Callas als Medea

Hartverscheurend detail: de tweede helft van de film is opgenomen bij de oude citadel van Aleppo, waar op dit moment een hevige strijd aan de gang is tussen het Syrische leger en rebellen. Werelderfgoed dat langzaam aan het veranderen is in een puinhoop en waar zich een humanitaire ramp voltrekt.

uit de film

Aleppo actueel