Grand Tour 25 - Steendrukmuseum Valkenswaard

Steendrukmuseum Valkenswaard op zondag 10 augustus 2025

Er is vandaag maar één doel en dat is het steendrukmuseum. Wat zou je anders moeten in Valkenswaard. Het hing nog even aan een zijden draadje of ik er wel zou kunnen komen want er reden geen treinen naar Eindhoven vanwege een defect spoor. Maar na een uur op Utrecht Centraal verscheen er op de borden toch een enkele trein die kant op. Die trein moest helaas de mensenmassa van drie uitgevallen treinen verstouwen dus dat was geen pretje. Een uur later dan gedacht dan toch op weg naar Valkenswaard.

 

Het steendrukmuseum is echt een museum naar mijn hart. Een specialiteitenmuseum pur sang. Ik ben heel veel te weten gekomen maar er zijn ook weer vragen opgekomen die onbeantwoord zijn gebleven.

Er is me duidelijk geworden dat veel meer mogelijk was met steendruk dan ik gedacht had. Dat maakt het herkennen van een steendruk en het onderscheiden van andere druktechnieken er niet makkelijker op. Een belangrijk criterium is wel dat steendruk een dode techniek is, althans commercieel gezien dan. Het wordt alleen nog gedaan door kunstenaars en hobbyisten die het leuk vinden om met een oude techniek te werken. Na de opkomst van offset druk was het gedaan met de steendruk. (vanaf 1900 ongeveer). Bij het museum willen ze doen geloven dat offset eigenlijk een verbeterde vorm van steendruk is maar dat gaat mij een beetje te ver.

Chromolithografie

Het is fantastisch wat een mooie resultaten er mogelijk waren met steendruk in kleur. Maar hoe ingewikkeld en omslachtig! Zie hierboven een plaatje met het aantal drukgangen en het eindresultaat voor een etiket op een sigarenkistje. Het zijn 9 drukgangen en een aantal tussentijdse combinaties. De laatste gangen zijn goud en een preeg van de goudvorm.

 

Onder deze afbeelding staat een strookje met een rij kleurtjes. Dat zijn alle drukgangen die nodig geweest zijn om dit te drukken. De kleurscheidingen werden met de hand gemaakt. Het zijn rasters maar dan wel rasters waarvan de rasterpunten met de hand zijn gezet. Mensen waren dagenlang aan het stippelen. En ze moesten in hun hoofd al een beeld hebben van het eindresultaat. En dan ook nog in spiegelbeeld.

 

Blikbedrukking

Ik heb me altijd al afgevraagd hoe ze blikjes bedrukken met fullcolor voorstellingen. Nu weet ik het dus eindelijk. De basis is steendruk. Maar omdat de steen niet rechtstreeks op het blik kan drukken wordt een tussenvorm van rubberdoek op een cilinder gebruikt die de inkt overzet. Ik kan me er wel iets bij voorstellen maar dat rubber was dus in de tentoonstelling niet te zien en hoe registeren ze dat dan zodat alle kleuren precies passend gedrukt worden. Bij elk antwoord komt weer een nieuwe vraag op.

Fotolithografie

Over fotolithografie wordt niet zo veel verteld. Wel wat basisdingen, maar niet echt in detail. Er staat een UV belichtingsapparaat en een hele grote houten reprocamera. Het fotografiedeel is nagenoeg hetzelfde als de voorbereiding voor de zeefdruk, wat ik zelf tien jaar heb gedaan. Maar ik had graag geweten hoe ze de steen lichtgevoelig maken en met welke materialen en hoe dat wordt ontwikkeld of uitgespoeld en hoe ze dan de inkt opbrengen.

 

Grappig toeval. Titelpagina van een boek gedrukt met steendruk. Het heeft verder niets met steendruk te maken maar het boek is Assepoester van J.P. Heije. Deze Jan Pieter Heije was directeur van het Prinsengrachtziekenhuis in Amsterdam, maar ook schrijver van kinderverhalen, sprookjes en sinterklaasliedjes. 'Zie de maan schijn door de bomen' is van hem. Dat zoek je niet achter een ziekenhuisdirecteur. Hij maakte deel uit van een pop-up tentoonstelling die ik bij het FNI maakte bij de sluiting van het Prinsengrachtziekenhuis.

Atelier

Bij het museum is een atelier waar vrijwilligers kunstdrukken maken, en waar demonstraties en workshops gegeven worden. Workshops duren een groot deel van een dag voor groepen max 6 personen.

 

Een voorraadje stenen in het atelier

  

Het kroningsdeksel in Valkenswaard ligt op het centrale plein, dat hier markt heet. Die mensen op de terrassen aan de overkant hebben geen idee van wat zich in hun nabijheid afspeelt.. 

Nijmegen, over fietsen, buitenkunst en architectuur - Grand Tour deel 24

Nijmegen 7-8-2025

Bij Nijmegen denk je wel aan wandelen maar niet meteen aan fietsen. Toch is er een fietsenmuseum en dat is best aardig. Het Velorama zoals het heet, is waarschijnlijk (ik heb het niet nagevraagd) ontstaan vanuit een privéverzameling. Het bestaat nog niet zo lang, ingericht in coronatijd, en de beeldschermen hangen er nog maar een paar weken. Het heeft ook geen officiële museumstatus. Wat is er te zien? Drie verdiepingen volgestouwd met historische fietsen, van de eerste houten loopfiets tot modellen uit de jaren 50. Eindeloos veel modellen, systemen, constructies en uitvindingen. Met twee wielen, drie wielen, vier wielen. Met en zonder trappers en kettingen. Alles in top conditie. Wat is er toch allemaal bedacht in een vrij korte periode van de geschiedenis en wat waren er veel fabrikanten waar je nu niets meer van hoort.
Ik weet niet hoeveel er staan, honderden, (navraag leverde als antwoord dat er nog meer in opslag zijn) maar het komt me zo voor dat ze nu al te klein behuisd zijn. Verrassend en zeker een bezoekje waard, zeker als je van rare technische constructies houdt.

 

Vlakbij is de Bastei. Ook een museum, in een deel van de oude vestingwerken die iets te maken hebben met het Valkhof. Het museum is voor een deel in de vestingwerken tussen oude muurresten en in catacomben, maar ook hogere verdiepingen die meer lijken op gewone museumzalen. Gangetjes, trapjes, op- en afstapjes, ik zou er niet heen gaan met iemand die slecht ter been is. Veel te zien over de geschiedenis van Nijmegen, de Romeinen, archeologische vondsten, over de rivier de Waal, over flora en fauna.

 

Architectuur en buitenkunst.

 

 

Ik heb opvallend veel zandstenen beelden en muur-reliëfs gezien. Dat begint al meteen bij het station. Na het station ben ik naar rechts, d.w.z. naar het zuiden gelopen. Een richting die van het centrum af gaat, dus waar alleen mensen naar toe gaan die er wonen of die er echt iets te zoeken hebben. Daar is een wijk met mooie baksteenarchitectuur. Gevels met versieringen en speelse omgang met verschillend gekleurde stenen. Alles begin 20e eeuw. Maar in Nijmegen is zowel de oude als ook de nieuwe architectuur interessant. Er is een Nijmeegs Architectuurcentrum met publicaties van vier routes langs moderne architectuur (zelf noemen ze dat hun vierdaagse van Nijmegen) en een route langs wederopbouwarchitectuur. Die routekaarten heb ik nog niet kunnen bemachtigen, de VVV heeft ze niet en het architectuurcentrum zelf ligt ver buiten het centrum. De kaarten zijn daar gratis af te halen. Daar zou je met een stadsbus naar toe moeten maar dat heb ik nu niet gedaan. Dus dat is voor een andere keer. 
Muurschilderingen zijn er ook en ook daar is weer een routekaart van gemaakt. Ze hebben hier een voorliefde voor schilderingen in poortjes zo lijkt het. Ook dat is weer iets om een volgende keer verder te onderzoeken.

 

Nijmegen is groot en er is veel te zien en te doen, teveel voor één dag, dus ik besef dat dit niet meer dan een eerste indruk is. Ik ben bijvoorbeeld nog niet eens toegekomen aan Museum het Valkhof, dat nu Valkhof Museum heet, en op een tijdelijke locatie gehuisvest is omdat de eigen locatie verbouwd wordt. Dat gebouw is een megalomaan bouwwerk aan de kop van een plein, naast de historische Valkhof. Het is twintig jaar geleden gebouwd door Ben van Berkel en de verbouwing gebeurt ook weer door hem. Van Berkel behoort niet tot mijn favoriete architecten zoals intussen wel bekend is (zie post over Arnhem). Ik denk over dit gebouw dat hij er niet langer dan een half uur aan ontworpen heeft. Een rechthoekige doos heb je al met twaalf rechte lijnen. Meer ga ik er niet over zeggen.

Toen ik voor het Openluchtmuseum in Arnhem werkte had ik enkele collega's die bij museum het Valkhof gewerkt hadden, of daar nog steeds iets deden. Het ging alleen maar over de wantoestanden die daar toen heersten, de onenigheid tussen medewerkers, de ruzies, een komen en gaan van directeuren. Een citaat uit een persbericht uit die tijd: "Het Valkhof behoorde tot 2013 tot de succesvolste musea van Nederland. Vanaf dat jaar kreeg het museum te maken met zware bezuinigingen, terwijl binnenshuis een organisatorische en financiële wanorde ontstond."
De gemeente Nijmegen en de provincie Gelderland pompen er weer miljoenen in. 

Parallel hieraan, met nog meer miljoenen, ontstaat nu dan ook eindelijk een nieuw depot voor archeologische vondsten. Eerst hadden de stad Nijmegen en de provincie Gelderland elk een eigen depot, dat wordt nu samengevoegd. Daar was al sprake van toen ik jaren geleden een sollicitatie deed bij het depot van de stad. Dat was één grote miscommunicatie. De twee medewerkers waar ik het sollicitatiegesprek mee had dachten aan een registrator voor archeologische vondsten, maar ze werden teruggefloten door de directie die dacht aan iemand die in een bestelbusje de stad door reed om vondsten op te halen om ze daarna uit te stallen op een tafel zodat een conservator er naar kon kijken. Dat was voor mij een verrassing en ik zag mezelf niet rondrijden in een busje. Daar hoef je ook geen procedure voort te houden, zo iemand kan je gewoon van straat plukken. Maar goed, het gaf mij toen die dag wel de gelegenheid om dat depot van binnen te zien en dat was imposant. Een grote hal, vergelijkbaar met een grote vestiging van Gamma, met stellingen die van vloer tot plafond vol staan met plastic Curver kratjes waar in plastic zakjes alle potscherven, stenen, metaaldelen, enz. in zaten. Soms een plakkertje er op met de vindplaats, maar grotendeels ongeregistreerd.

Waar ik vandaag ook niet ben geweest is het Maelwael van Lymborch huis. Dat is op donderdagen niet open, dat wist ik wel. Maar ik ga volgende keer zeker de rondleiding doen.

 

 

De muurschildering rechts vertelt het levensverhaal van keizerin Theophanu. Ze kwam uit Byzantium en is doodgegaan in Nijmegen. Voor mij een onbekend historisch figuur, maar niet onbelangrijk want ze heeft Sint Nicolaas meegebracht naar Nederland. De maakster van de muurschildering heeft ook een boekje geschreven over haar: "Theophanu, prinses uit het Oosten, keizerin van het Westen", door Mariëtte Verhoeven.

 

 

Deventer boekenmarkt - 3 augustus 2025

Deventer - boekenmarkt eerste zondag van augustus 

Boekenwurmen zijn soms zonderlinge figuren, maar ongevaarlijk. Ik herinner me een vorige editie van de boekenmarkt waar iemand met een heel groot vergrootglas, als een echte Sherlock Holmes, alle stands afliep. Hij bleef dan op een meter afstand midden voor de kraam op één punt staan en speurde door zijn vergrootglas het hele uitgestalde assortiment af. Of de man die bij elke kraam dezelfde vraag stelde: "Heeft u iets over bijen? Nee?"en ging dan weer door naar de volgende: "Heeft u iets over bijen". En zo de hele boekenmarkt af. Hoewel het zeker tien jaar geleden is moest ik toch meteen aan die man denken toen ik bij een van de eerste kramen al boeken over bijen zag. Maar ja, nu was die man er natuurlijk niet, misschien leeft hij niet eens meer, en ik heb niets met bijen.

Er is over elke niche wel een boek gemaakt, "heeft u iets over golf?", "heeft u iets over broodbakken?". Mijn ervaring is dat je beter niet naar een boekenmarkt kan gaan met een specifieke zoekvraag. De kans dat je dat vindt is vrijwel nul. Het is veel leuker om je te laten verrassen door onverwachte vondsten, dingen waarvan je het bestaan niet wist.

 

Het was heel erg druk. Mooi weer, dat helpt altijd. Volgens de standhouders was het in jaren niet zo druk geweest. Nadeel natuurlijk dat het soms wat dringen is. Maar gelukkig vooral bij kramen die ik kon overslaan, met strips, kinderboeken, fantasy of thrillers. 

Ik had me voorgenomen om heel terughoudend te zijn en alleen iets te kopen als het heel bijzonder was. Maar dan moet je eigenlijk helemaal niet naar zo'n markt gaan, met kilometers aan boekenkraampjes (6 kilometer met 875 kramen volgens de organisatie). Ter verdediging kan ik zeggen dat ik vooral boeken heb gekocht die niet in de kast komen maar die ik uit elkaar haal om te digitaliseren. Een boek over kleur heb ik gratis meegekregen omdat de voorste pagina los was. "Ik verkoop geen kapotte boeken. Neem maar mee".

Het is soms ook wel een beetje een kermis. Er was een draaimolen waar je liggend in een hangmat rondjes kan draaien. Ik heb niet helemaal begrepen wat hier de grap van is. Je zou tegelijk een boek kunnen lezen maar ik heb niemand gezien die dat deed.