Biscuit-fotolijstje uit WW1

Toen ik deze week de aankondiging las dat de Antiques Roadshow in 2014 een speciale uitzending gaat wijden aan voorwerpen uit de Eerste Wereldoorlog, moest ik meteen terugdenken aan een sterk staaltje van toeval dat me een jaar of tien geleden is overkomen.

Op een zondagmiddag zat ik wat te lezen in een van de boeken van Lyn Macdonald. Ik las een verhaal over een Britse soldaat die een fotolijstje had gesneden uit een van de biscuits uit zijn noodrantsoen. Die biscuits schijnen zo ongelooflijk hard geweest te zijn dat je ze pas kon eten als ze een lange tijd in water of koffie gedrenkt waren. Een goede voedingsbodem voor Britse soldatenhumor natuurlijk. De soldaat uit het verhaal had het biscuit-lijstje met de post naar huis gestuurd, niet netjes ingepakt in papier, maar gewoon kaal, met het adres op de achterkant geschreven. Nu schijnt deze grap vaker uitgehaald te zijn maar de Britse legerleiding zag de humor daar niet van in. Men vatte het op als commentaar op de kwaliteit van de rantsoenen en er dreigde zelfs straf voor degene die het in zijn hoofd haalde om zijn biscuitje op deze manier naar huis te sturen. De soldaat uit het verhaal had dan ook geen gebruik gemaakt van de militaire post, maar had er naast het adres ook een postzegel op geplakt en zijn zending in een burger brievenbus gedeponeerd.

Sterk verhaal zou je zeggen maar het wordt nog veel sterker. Op dezelfde zondag waarop ik het verhaal las, keek ik 's avonds op BBC naar de Antiques Roadshow, en daar verscheen iemand met net zo'n biscuit-fotolijstje, met opgeschreven adres en een postzegel, opgestuurd door een soldaat uit de loopgraven in Frankrijk. Hoeveel van die biscuit-fotolijstjes zijn er eigenlijk?

Dat de Britse biscuits uit de noodrantsoenen vaker opgestuurd zijn kan bijna niet anders, want er was er ook al een te zien bij een expositie in een Londens museum, een poosje geleden. Hierbij een plaatje van het Londense biscuitje en van Henry Barefield, de man die hem opstuurde.

Dat de biscuits hard waren wordt door talrijke verhalen en anekdotes bevestigd. Er werden allerlei manieren bedacht om ze klein te krijgen en eetbaar te maken. Een soldaat schreef in een brief naar huis dat ze zo hard waren dat ze met stenen in stukken werden geslagen. Hij schreef:

"I've held one in my hand and hit the sharp corner of a brick wall and only hurt my hand. Sometimes we soaked the smashed fragments in water for days. Then we would heat and drain, pour condensed milk over and get it down." 

Anderen beschreven het koken van de biscuits in een zandzak, samen met aardappelen en uien. Ik vond op internet nog een ander recept, maar dat was dan weer voor een Amerikaanse versie van de biscuits, die blijkbaar net zo hard waren. En die stammen nog uit de Amerikaanse burgeroorlog.

Ik weet niet of de plaatjes bij dit artikel precies de biscuits voorstellen uit het verhaal. Ik kan me herinneren dat het op tv getoonde exemplaar rechthoekig was en niet vierkant. Tegenwoordig worden de noodrantsoenen, inclusief biscuits weer nagemaakt. Misschien voor re-enactors of props voor films. Maar die biscuits zijn dan van gegoten kunsthars gemaakt en daar kun je zelfs geen fotolijstje meer van maken.

Later heb ik nog meermalen geprobeerd om de passage terug te vinden in het boekje van Lyn Macdonald, maar dat lukt me niet meer. Wat dat betreft lijkt het sterk op het "Boek van Zand" verhaal van Jorge Luis Borges. Nooit zal je twee keer dezelfde pagina aanschouwen en de paginanummers veranderen voortdurend van volgorde. Misschien komt er bij de Antiques Roadshow uitzending in 2014 weer zo'n biscuitje en dan zal ik bij toeval ook de bladzijde in het boek terugvinden.