Asperges voor de landsverdediging

Na de capitulatie in mei 1940 werd door het Afwikkelingsbureau van het Departement van Defensie gelast dat alle archieven van landmacht en marine moesten worden ingeleverd. Aanvankelijk had de Duitse bezetter de bedoeling de archieven als krijgsbuit naar Duitsland af te voeren. Later werd hier van afgezien en stond men toe dat de verzamelde archieven werden beheerd door Nederlandse officieren, onder Duits toezicht, in een gebouw in Den Haag. Hiervoor werd in december 1940 het Weermachtsarchief opgericht, met als eerste directeur de Luitenant-Kolonel G.Fabius. In 1943 liet Fabius in een brief aan het Legermuseum weten dat tussen de archiefbescheiden 9 kistjes zijn aangetroffen, met schaalmodellen van hindernissen, en dat hij voornemens is deze op te sturen naar het museum. De verzending leverde nog wat moeilijkheden op maar uiteindelijk arriveerden de kistjes met van Gend en Loos op 20 juli 1943 bij het Legermuseum in Leiden.

De negen kistjes bevatten instructiemodellen van hindernissen en versperringen en zijn volgens de opschriften op de deksels afkomstig van de Peeldivisie, 15 Compagnie Pioniers.
In de brief van Fabius staan alle modellen vermeld:
1,2 drijvende versperringen (2 stuks)
3 drijvende versperringen wentelende
4 asperge-hindernissen
5 schotbalk-hindernissen
6 schotbalk-hindernissen dubbele
7 mijnenbrug
8 deur-hindernissen
9 bascule-hindernissen

Van de negen modellen kon ik er voorlopig zes terugvinden in de huidige museumcatalogus, hoewel kistjes en deksels elkaar soms wat uit het oog verloren zijn zo lijkt het. Twee deksels zijn voor zichzelf begonnen en hebben een eigen objectnummer. En de bascule-hindernis en deur-hindernis lijken verwisseld.
Een van de modellen heet “mijnenbrug” en staat in het museum omschreven als pontonbrug. Maar zou het niet zo kunnen zijn dat de brug bedoeld is om over een mijnenveld heen te leggen, en niet over water? Dat verklaart ook waarom de brug in het model over een “groene stoffen ondergrond” is geplaatst, en niet over een imitatie van water. Kan iemand dit bevestigen?
Nog een aardig detail over de vervaardiger van de modellen: Op de modellen zelf staat vermeld MEXTAL METALEN MAQUETTEN / EINDHOVEN. Dit bedrijf werd in 1938 opgericht, waardoor de datering van de modellen vastgeprikt kan worden op 1938 of 1939, en dat ze dus maar kort voor de oorlog gebruikt zijn.

Asperges


Het plankje met de schuin omhoog stekende staken is de asperge-hindernis (Objectnummer 076103). Op sommige plaatsen in het land bestaan nog restjes van een dergelijke hindernis. Zelf heb ik voor het eerst asperges gezien bij Fort Blauwkapel, bij Utrecht. Ik was daar in 1998 omdat ik een maquette moest maken voor een stedebouwkundige herinrichting. Naast de weg staan vast in beton gegoten stalen balken. In het wegdek zaten destijds gaten waar losse balken ingestoken konden worden als de nood aan de man was. Dat is wat het instructiemodel uitbeeldt. Om de doorgang in vredestijd niet te hinderen waren de balken in het middelste deel van de versperring uitneembaar. Ze lagen opgeslagen in een houten loods ernaast. Deze zogenaamde “schotbalkenloods” staat er in Blauwkapel ook nog. Was de oorlogstoestand ingetreden dan kon met het doorknippen van kabels een vergrendelingsmechanisme in werking gesteld worden. De balken konden vanaf dat moment alleen nog met snijbranders verwijderd worden.


Een aspergehindernis was ook de oorzaak van de ontsporing van de Duitse pantsertrein bij Mill in mei 1940. Curieus hierbij is dat de trein eerst al voorbij gereden was voordat de Nederlandse soldaten goed en wel doorhadden dat het oorlog was, en dat de versperring pas geplaatst werd toen de trein al voorbij was. De trein kwam later echter terug en reed van de verkeerde kant op de hindernis. Dat werkte blijkbaar ook.
De spoorlijn bij Mill (door sommigen aangeduid als de spoorlijn Vlissingen-Moskou) is in de zeventiger jaren buiten gebruik gesteld en de aspergeversperring hier is nog niet zo lang geleden gereconstrueerd en dient als monument. Een van de uitneembare asperges is er naast geplaatst als zitbankje en hier is het vergrendelingsmechanisme te zien.

Bij Mill lagen pioniertroepen van 6e Compagnie Pioniers en een deel van de 15e Compagnie. Heel goed mogelijk dus, dat de pioniers die de asperges in de spoorlijn bij Mill hebben geplaatst van de 15e Compagnie waren, en hun instructies hebben gekregen met dit model. Ik heb nog niet kunnen nagaan of dit ook werkelijk zo was. Het zou een mooie extra betekenis geven aan de modellen. Reacties welkom hierover.

Museumobjecten:
087483, 087484, 075867, 076103, 075866, 076106
Deksels: 087483-1, 075867.1

Archiefreferentie bij de brieven van Fabius: 0845-0021 Correspondentie van Weermachtsarchief G.Fabius over een zending van 9 kistjes met modellen van versperringen

Website over de gebeurtenissen bij Mill in mei 1940:
http://www.webridder.nl/index.html
Voor meer informatie over de Peeldivisie in mei 1940 zie:
http://www.zuidfront-holland1940.nl/index.php?page=de-peeldivisie
Toen en nu pagina over Mill:
http://www.mill1940.nl/gevechtsveld.htm

Aris de Bruijn
The Legermuseum Archives